Kebîkeç
Z

https://www.zdergisi.istanbul/makale/kebikec-486

Eskiden kitapların genellikle ilk sayfalarına ‘kebîkec’, ‘yâ kebîkec’, ‘yâ hafîz yâ kebîkec’ gibi ibareler yazılırdı. Süryani veya Hint mitolojisinde kebîkec haşeratı yok etmekle görevli bir meleğin veya cinin yahut kitap kurtları şeyhinin adı olup, haşeratın o melek veya cinden korktuğu için yahut şeyhlerinin adına saygı duyup “bu kitap efendimizin himayesinde” diye kitaba zarar vermediğine inanılırdı. Bir rivayete göre de kebîkec, kitap kurtlarını etkileyen tılsımlı bir sözdü.

Kebîkec’in hüdhüd kuşu olduğu ve bu kuşun tüyleri kitap sayfaları arasına konunca haşeratın kitaba yaklaşamadığı da rivayet edilmektedir.

Bazı kaynaklarda kebîkec’in kâğıthane çiçeği, düğün çiçeği, sarı çiçek, sütleğen, kibrit çiçeği, kırlangıç otu, kurbağa otu, kurbağa ayası gibi karşılıkları olan zehirli bir bitki olduğu belirtilmektedir. Haşeratın zarar vermesini engellemek için bu bitkinin sayfaların arasına konması ya da o bitkinin suyundan veya yağından elde edilen bir maddenin mürekkebe karıştırılıp yazı veya sadece kebîkec yazılması söz konusu iken, bitki adının zamanla tılsımlı bir söz halini almış olması da muhtemeldir.

Kebîkec, Kuzey Afrika’da ‘kabikah, kabikanc, kaykatac, akikanc’, Endonezya’da ‘yâ kih’ olarak anılmıştır.

Hocanın biri mollasından bir kitap ister. Molla kitabı eline alınca görür ki lime lime; güve delik deşik etmiş. “Hocam” der, “kitabı güve yemiş!” Hoca bağırır: “Yâ kebîkec yazmadın mı?” Molla cevap verir: “Yazdım, yazdım ama önce kebîkec’i yemiş de sonra kitabı yemiş!”

Müellifi n biri kebîkec’i baş sayfa yerine son sayfaya yazmış. Kitap kurdu kitabın ilk sayfasından yemeye başlamış, son sayfaya gelinceye kadar kendine güzel bir ziyafet çekmiş. Son sayfada görmüş ki, böcekler şâhı Kebîkec tahtına kurulmuş, gözlerini bu kurtçuğun üzerine dikmiş, bütün heybetiyle karşısında duruyor. Hemen oradan uzaklaşmış. Ancak müellifi n elinde sadece kitabın son sayfası kalmış.

KAYNAKÇA
¶ Tûba Çavdar Karatepe, “Kebîkec”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c 25, 2002, s. 161-162.
¶ Abdülbâki Gölpınarlı, Divan Edebiyatı Beyanındadır, Marmara Kitabevi 1945, sayfa 52.