Kütüphane Raflarında Kitap Sırtlarındaki Yön Karmaşası
Z

https://www.zdergisi.istanbul/makale/kutuphane-raflarinda-kitap-sirtlarindaki-yon-karmasasi-466

Kitaplar rafa ya dikine ve birbirine yaslanmış olarak, ya da yatırılarak üstüste yerleştiriliyor. Kitaplar rafa nasıl yerleşirse yerleşsin, dışarıya doğru bakan kitap sırtları kitabın kimliğini yansıtmak açısından önem kazanıyor. 16. yüzyıla gelinceye kadar kitap sırtlarında herhangi bir bilgi yer almıyordu. Kitap üretiminin ve okur koleksiyonerlerin artışı, baskı, cilt ve tasarım konularında bir gelişmeye yolaçtı. Sözkonusu karmaşa işte bu süreçte oluştu.

Kitap sırtları bütün dünyada üç şekilde tanzim ediliyor. Kitabın sayfa sayısı çok ve sırtı belli bir kalınlıktan fazlaysa yazılar görsel A’daki gibi düz olarak yerleşiyor. Karmaşa B ve C kullanımlarında oluşuyor. “Yukarıdan aşağıya” ve “aşağıdan yukarıya” yerleşen yazılar raflarda bir düzen problemi oluşturuyor.

Bu karmaşa, yayıncılığın iki farklı geleneğe dayanmasından kaynaklanıyor. Birisi Anglo-Sakson dünyadaki uygulama, diğeri Kıta Avrupası uygulaması. Her iki gelenek de mantıklı gerekçeler sunuyor.

İngilizce konuşan ülkeler (ABD, İngiltere, Yeni Zelanda, Güney Afrika ülkeleri) B kullanımını tercih ediyorlar. En son 1985 yılında güncellemesi yapılan “ISO 6357: Dokümantasyon. Kitaplar ve diğer yayınlarda kitap sırtlarındaki başlıklar” maddesi bir uluslararası standart olarak tanımlanmış. Bir başka standartlaştırma girişimi 2002’de eski Sovyet cumhuriyetlerini bağlayacak şekilde GOST 7.84 “Kitap basımları, kapaklar ve ciltler” başlığıyla oluşturulmuş. Bu standardın metni “kapaktaki veriler […] yukarıdan aşağıya basılmalıdır” diyerek, Rus kitap basım geleneğine açıkça meydan okuyordu. Rus yayıncılığının bu yeni standarda olumlu bakmadığı ve geleneği sürdürdüğü görülüyor.

“Yukarıdan aşağıya” yerleşim şöyle izah ediliyor: Herhangi bir kitabı arka kapağı aşağı, ön kapağı yukarı bakacak şekilde yatırdığımızda kitabın sırtındaki yazıları düz olarak görmeliyiz. Kitap rafta dik dururken, kütüphane rafına başımızı hafifçe sağa eğerek baktığımızda sırtındaki bilgileri okuyabiliriz. Ayrıca, kütüphane etiketini kitabın alt bölgesine yapıştırdığımızda ismi kapanmaz.

Kıta Avrupası (Fransa, Almanya, İspanya), bazı Latin Amerika ülkeleri ve Rusya C kullanımını tercih ediyorlar.

“Aşağıdan yukarıya” yerleşim de şöyle izah ediliyor: Herhangi bir kitabı arka kapağı aşağı, ön kapağı yukarı bakacak şekilde yatırdığımızda kitabın sırtındaki yazıları ters olarak görürüz ama kitap rafta dik dururken, sırtındaki bilgileri aşağıdan yukarı doğru daha kolay okuruz. Özellikle de sırtta iki satırlık yazılar olduğunda. Bu durum Latin yazısının soldan sağa akışı ile uyumludur. Ayrıca, raflarda dizili kitaplara ön kapak hizasından baktığımızda aynı zamanda sırttaki yazıları da okuyabiliriz.

Türkiye’de ise her iki biçimin de kullanıldığı görülüyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınlarında “yukarıdan aşağıya”, Millî Eğitim Bakanlığı yayınlarında “aşağıdan yukarıya” yazım tercih edilmiş. Bazı yayınevleri farklı dönemlerde farklı biçimler kullanırken, büyük yayınevlerinin bir biçimi disiplinli şekilde uyguladığı görülüyor.

Kişisel kütüphanesinin raflarında bu konuda bir düzen oluşturmak isteyenler “uyumsuz” kitapları ters yerleştiriyorlar.