Ortaçağda Kitap Hırsızlığıyla Mücadele: Zincir, Sandık ve Lanet
Z

https://www.zdergisi.istanbul/makale/ortacagda-kitap-hirsizligiyla-mucadele-zincir-sandik-ve-lanet-691

Kitap hırsızlığı ortaçağ kütüphanelerinin bazılarını ilginç bir çözüme ve tedbire itmişti. Özellikle tek nüshalı, büyük, ağır ve kıymetli kitaplar için geliştirilen bu uygulama şöyleydi: Kitabın cildine özel bir düzenekle zincir bağlanıyor, zincirin diğer ucu kütüphane raflarındaki halkaya takılıyordu. Böylece okuyucular rahatlıkla kitaptan istifade edebiliyor fakat yerinden ayıramıyordu. 18. yüzyıla kadar süren bu uygulama kütüphanelerin bütçesini çok zorladığı için aşama aşama terk edildi ve yerini başka tedbirlere bıraktı.

Avrupa’da bu zincirli kütüphanelerden ikisi hala orijinal haliyle korunuyor. İtalya Cesena’daki Malatestiana Zincirli Kütüphanesi ve İngiltere’de Hereford Katedralindeki Zincirli Kütüphane. Hereford Katedralindeki Zincirli Kütüphane her yıl sadece bir defa bakım ve temizlik için açılıyor. Kütüphanede ortaçağa ait 229 elyazması ile 1500 adet kitap bulunuyor. Koleksiyonun en değerli parçası ise 12. yüzyıldan kalma elyazması bir Eski Ahit.

1447’de inşa edilen Malatestiana Zincirli Kütüphanesi ise Avrupa’nın en eski kütüphanesi olarak biliniyor. Manastır kütüphaneleri için ilham verici bir model olan kütüphane mimari tasarımı ile de özgün. UNESCO tarafından “Dünyanın Hafızası” listesine dahil edilen kütüphane, binası, mobilyaları ve elyazması koleksiyonuyla bozulmadan korunuyor. Koleksiyonunda Latince, Yunanca, İbranice ve Arapça 343 değerli elyazması bulunduran kütüphanede kitaplar hâlâ zincirlenmiş olarak duruyor.

KITAP SANDIKLARI

Ortaçağ kütüphanelerinin hırsızlıklardan korunmak için kullandığı diğer bir yöntem kitapları sandıklar içinde bir odada muhafaza etmekti. En meşhur örnek İngiltere’de Chetham’s Library’deki “Gorton Sandığı”dır. 68 eşsiz cildin korunduğu bu sandıkta kitaplar yine zincirlenmiş durumdadır. 14. yüzyıldan kalma Oxford Merton Koleji Kütüphanesindeki kitap sandığı ise günümüze kadar ulaşan en güzel örneklerden biri. Bu sandıkların hırsızlığı önleme tedbiri basit ama etkiliydi: Kilitler sandığın açılmasını önlüyor ve hareket ettirilemeyecek kadar ağır olan sandık böylece çalınmaktan korunuyordu.

KİTAP LANETLERİ

Kitapların hırsızlıktan korunması için cesaret kırıcı bir başka yol da beddua, küfür ve lanet etmeydi. Kitabın görünen bir yerine yazılan “kitap laneti” şöyle olabiliyordu: “Bir kimse bu kitabı alırsa en acı verici ölümlerle ölsün, bir tavada acı çekerek kızartılsın, hastalıklara dûçar olsun ve ateşlerde yansın. Amin.”

Her kitap için farklı olan kitap lanetlerinden bir diğeri şiir şeklinde yazılmış: “Bu kitabı çalma dürüst arkadaşım / Darağacı senin için korkunç bir son olmalı / Ve öldüğün zaman Tanrı diyecek / Ve çaldığın kitap nerede?”